ဗုဒၶ၏ အယူ၀ါဒ (၁)

http://dhammathukhuma.wordpress.com/2009/12/16/%E1%80%97%E1%80%AF%E1%80%92%E1%81%B6%E1%81%8F-%E1%80%A1%E1%80%9A%E1%80%B0%E1%81%80%E1%80%AB%E1%80%92-%E1%81%81/

 ကမၻာေပၚမွာ “ဟိႏၵဴ၊ ခရစ္ယာန္၊ အစၥလာမ္၊ ဗုဒၶ” ရယ္လို႕ အယူ၀ါဒႀကီး (၄)ခု ရွိပါတယ္။ အျခားေသာ လူနည္းစုေတြကိုးကြယ္ၾကတဲ့ “ဂ်ိန္းဘာသာ၊ ဆစ္ခ္ဘာသာ၊ ဂ်ဴးဘာသာ” တို႕လိုပါ ေရတြက္မယ္ဆိုရင္ ေတာ့ ဘာသာအယူ၀ါဒက (၄)မ်ဳိး မကဘူးေပါ႕။ ဒါေပမယ့္ အဓိက လူဦးေရအမ်ားဆံုး ကုိးကြယ္ၾကတာကေတာ့ ဒီဘာသာႀကီး (၄)ခုပါဘဲ။
စာေရးသူ ေလ႕လာမိသေလာက္ေျပာရရင္ မိမိကိုးကြယ္ရာ ဘာသာအေၾကာင္းကို တဖက္သားကို နားလည္သေဘာေပါက္ ေအာင္ ရွင္းျပႏိုင္တဲ့ ေနရာမွာေတာ့ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြဟာ အားနည္းၾကတယ္ လို႕ ေတြ႕မိတယ္။ လူငယ္ဘ၀ေလာက္မွာကို ခရစ္ယာန္ဘာသာ ကိုးကြယ္သူေတြ၊ အစၥလာမ္ဘာသာ ကိုးကြယ္သူေတြဟာ သူတို႕ဘာသာအေၾကာင္းကို ေရေရလည္လည္ ေျပာတတ္ၾကတာကို ေတြ႕ရေပမယ့္ စာေရးသူတို႕ ဗုဒၶဘာသာလူငယ္မ်ားၾကေတာ့ ကိုယ့္ဘာသာအေၾကာင္းကို တစ္ဖက္သား နားလည္ေအာင္ ရွင္းမျပႏိုင္တာကို ေတြ႕ရပါတယ္။
ဒီေၾကာင့္ ဒီေဆာင္းပါးအခန္းဆက္ေလးေတြကို ဖတ္ၿပီးရင္ေတာ့ ကိုယ့္ဗုဒၶဘာသာဟာ ဘယ္လို အယူ၀ါဒဆိုတာကို ကိုယ္တိုင္လည္း သေဘာေပါက္နားလည္ ၊ သူမ်ားကိုလည္း သေဘာေပါက္ နားလည္ေအာင္ ရွင္းျပႏိုင္လိမ့္မယ္လို႕ ယူဆမိပါတယ္။
ကမၻာေပၚမွာရွိတဲ့ ဘာသာတရားတိုင္းဟာ လူေတြကို ပိုမိုယဥ္ေက်းလိမၼာေအာင္ ဆံုးမတဲ့ၾကတဲ့ ဘာသာတရားခ်ည္းသာ ျဖစ္ပါတယ္။ “သီလ” လို႕ေခၚတဲ့ အေျခခံ “လူ႕က်င့္၀တ္” ပိုင္းဆိုင္ရာမွာ ဘာသာတရား တစ္ခုနဲ႕ တစ္ခုမွာ ကြာျခားမႈ သိပ္မရွိလွပါဘူး။ လူေတြကို ပိုမိုယဥ္ေက်းမႈရွိၿပီး၊ လူအခ်င္းခ်င္း ညႇာတာေထာက္ထားစိတ္ေတြ တိုးပြားလာေအာင္၊ လူတုိ႕ရဲ႕ သ႑န္မွာရွိတဲ့ ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ မာနတရားေတြ နည္းပါးလာေအာင္ သင္ၾကားေပးၾကတဲ့ ဘာသာခ်ည္းပါဘဲ။
သို႕ေသာ္ “အႏၲိမပန္းတိုင္” လို႕ေခၚတိုင္း ဘာသာတရားတိုင္းရဲ႕ ေနာက္ဆံုးရည္မွန္းခ်က္ပိုင္းမွာေတာ့ ဗုဒၶဘာသာဟာ က်န္ဘာသာ အယူ၀ါဒေတြနဲ႕ သိသိသာသာႀကီး ကြဲျပားျခားနားေနတာကို ေတြ႕ရပါလိမ့္မယ္။ ေနာက္ၿပီး ဒီပန္းတိုင္ဆီကို သြားတဲ့ နည္းလမ္းျခင္းလည္း ကြာျခားေနၾကပါတယ္။
ဒါဟာ ဘာျဖစ္လို႕လည္းဆိုေတာ့ ဘာသာတရားတစ္ခုကို တည္ေဆာက္ထားတဲ႕ မူလအေျခခံ အုတ္ျမစ္အေျခခံျခင္း ကြာျခားမႈေၾကာင့္ ျဖစ္ရတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေတာ့ ဘယ္လိုအေျခခံေတြမွာ ကြာျခားၾကတယ္ဆိုတာကို ေလ႕လာၾကည့္ၾကရေအာင္။
(၁) အျခားေသာ အယူ၀ါဒေတြမွာ “ဖန္ဆင္းရွင္” ဆိုတာ ရွိတယ္။ လူအပါအ၀င္ (သတၱေလာက) နဲ႕ ေတာေတာင္ေရေျမ သဘာ၀ ပတ္၀န္းက်င္ ဆုိတဲ့ (ၾသကာသေလာက)ႀကီးကို  ခရစ္ယာန္မွာ ထာ၀ရ က ၊ အစၥလာမ္မွာ အလာဟ္အရွင္ က၊ ဟိႏၵဴမွာ မဟာျဗမၼာႀကီး က ဖန္ဆင္းတယ္လို႕ အယူရွိတယ္။ ယံုၾကည္တယ္။
ဗုဒၶဘာသာမွာ ဖန္ဆင္းရွင္ မရွိဘူး။ တန္ခိုးရွင္မရွိဘူး။ သတၱေလာကႀကီးနဲ႕ ၾသကာသေလာကႀကီးျဖစ္ေပၚလာရတာဟာ သတၱ၀ါ အနႏၲရဲ႕ “စိတ္” ေၾကာင့္ သာျဖစ္ေပၚလာရျခင္းျဖစ္တယ္။ အဲဒီ စိတ္က ဘယ္လို စိတ္မ်ဳိးလည္းဆိုေတာ့ “တဏွာ” ဦးစီးတဲ့ “စိတ္”။ တဏွာဆိုတာ ပါဠိစကားျဖစ္ၿပီး “ေတာင္႕တျခင္း၊ လိုခ်င္ျခင္း၊ စြဲမက္ျခင္း၊ ခ်စ္ျခင္းေမတၱာ၊ ရာဂ၊ ေလာဘ၊ ကပ္ညိျခင္း” ဆိုတဲ့ သေဘာတရားေတြအားလံုး ပါ၀င္ေနတယ္။ ဒီလို “တဏွာနဲ႕ ယွဥ္တဲ့စိတ္” ေၾကာင့္ သတၱေလာကႀကီးဟာ ေပၚထြန္းလာရတာ ျဖစ္တယ္။ “စိတ္” ဟာ အရာအားလံုးထက္ ဆန္းက်ယ္တယ္။ ယေန႕ေခတ္မွာ အလြန္ဆန္းက်ယ္လွတဲ့ သိပၸံပညာနဲ႕ တီထြင္ထားသမွ် လူ႕ပစၥည္း၊ လူ႕အသံုးအေဆာင္ ဟူသေရြ႕ဟာ “စိတ္” ဆိုတဲ့ အရာနဲ႕ဖန္ဆင္းထားၾကတာဘဲ မဟုတ္ဘူးလား။ စိတ္ကူးေကာင္းရင္ ေကာင္းသေလာက္ တီထြင္ ေနၾကတာဘဲ မဟုတ္ပါလား။
(၂) အျခားဘာသာအားလံုးမွာ God လို႕ေခၚတဲ့ ဘုရားဟာ လူသားေတြရဲ႕ ဖန္ဆင္းရွင္ျဖစ္ၿပီး သူ႕ကို ဘယ္သူမွ ဖန္ဆင္းထားတာ မဟုတ္ဘူး။ God ဟာ ထာ၀ရ တည္ၿမဲတယ္။ သူ႕ကိုေတာ့ ဘယ္သူကမွ ဖန္ဆင္းထားတာမဟုတ္ဘူး။ ဘယ္သူကမွလည္း မဖ်က္ဆီးႏိုင္တဲ့ အနႏၲ တန္ခိုးရွင္ျဖစ္တယ္။
ဗုဒၶဘာသာမွာေတာ့ “ဘုရား” ဆိုတာ “လူသားစစ္စစ္” ျဖစ္တယ္။ ဖန္ဆင္းရွင္ မဟုတ္ဘူး။ လူသားဆိုေပမယ့္ ႐ိုး႐ိုးလူသားေတာ့ မဟုတ္ဘူး။      “မဟာလူသား ဗုဒၶ” ျဖစ္တယ္။ ေလးသေခ်ၤနဲ႕ ကမၻာတစ္သိန္း လို႕ေခၚတဲ႕ မေရမတြက္ႏိုင္ေအာင္ မ်ားျပားလွတဲ႕ ဘ၀ေပါင္း အသေခ်ၤကို ပါရမီျဖည့္ဆည္းခဲ႕တဲ့ ပုဂၢိဳလ္ထူးျဖစ္တယ္။ လူလူျခင္းမွာေတာ့ “ဗုဒၶ” ကို ဘယ္သူမွ မယွဥ္ႏိုင္ပါဘူး။ အသိဉာဏ္အရာ၊ ပညာအရာ၊ ပါရမီအရာ၊ တန္ခိုးအရာ၊ ေမတၱာတရားအရာ၊ ဂ႐ုဏာတရားအရာ ယွဥ္ႏိုင္သူ မရွိတဲ့ မဟာလူသား ျဖစ္တယ္။ လူသားျဖစ္လို႕ “ေသျခင္း” ဆိုတဲ့ သေဘာတရားရွိတယ္။ ဒါေၾကာင့္ “ပရိနိဗၺာန္” ျပဳရတယ္။ ဒါေပမယ့္ “ဗုဒၶဘုရားရွင္” ရဲ႕ ဘ၀ဟာ ေနာက္ဆံုးဘ၀ျဖစ္ၿပီး ဒီဘ၀ရဲ႕ ေသျခင္းၿပီးရင္ေတာ့ “အ,မတံံ” လို႕ေခၚတဲ႕ “အိုျခင္း၊ နာျခင္း၊ ေသျခင္း” ကင္းရာ “နိဗၺာန္” ကို အၿပီးအျပတ္ ေရာက္ရွိေတာ့မွာျဖစ္ပါတယ္။
(၃) အျခားဘာသာေတြရဲ႕ ထာ၀ရဘုရားေတြဟာ လူသားအားလံုး ကယ္တင္ရွင္ေတြျဖစ္တယ္။ ထာ၀ရဘုရားေတြရဲ ႕ ကယ္တင္ျခင္းကို “ဘုရားသခင္ အေပၚမွာယံုၾကည္ျခင္း” ျဖင့္ ရႏိုင္တယ္လို႕ ယံုၾကည္ၾကတယ္။ “ယံုၾကည္ျခင္း” အဓိက ၀ါဒေတြျဖစ္တယ္။
ဗုဒၶဘုရားရွင္ဟာ “ကယ္တင္ရွင္” မဟုတ္ဘူး။ “နည္းေပးလမ္းျပသူ” သာျဖစ္တယ္။ “ဗုဒၶ” ဆိုတဲ႕ ေ၀ါဟာရဟာ “ကိုယ္တိုင္ က်င့္ႀကံသိျမင္ေသာတရားမ်ားကို အျခားသူမ်ားအားလည္း နားလည္သေဘာေပါက္ေအာင္ ဆိုဆံုးမညႊန္ျပႏိုင္သူ” လို႕ အဓိပၸါယ္ ရတယ္။ ဒုကၡအေပါင္းမွ လြတ္ေျမာက္ဖို႕ရာ “ယံုၾကည္ျခင္း” သက္သက္ျဖင့္ မရႏိုင္ဘူး။ “ကိုယ္တိုင္ က်င့္ႀကံအားထုတ္ျခင္း” ျဖင့္ သာ ရရွိႏိုင္တယ္လို႕ ဗုဒၶက အတိအလင္းေျပာခဲ့ပါတယ္။ တကယ္လို႕ လူတစ္ေယာက္ဟာ မွားယြင္းေသာ ယံုၾကည္ျခင္း “အ,သမာဒိ႒ိ” ရွိခဲ့ရင္ လြတ္ေျမာက္မႈကို မရႏိုင္ဘဲ “ဒုကၡဆင္းရဲတြင္း” ကို ပိုမိုနက္႐ိႈင္းေစၿပီး “သံသရာ” ကို ပိုမိုရွည္လ်ားေစႏိုင္ တယ္လို႕ ဆိုဆံုးမခဲ့တယ္။
(၄) အျခားေသာ အယူ၀ါဒတိုင္းလိုလိုဘဲ လူမွာ “အတၱ” လို႕ေခၚတဲ႕  မကြယ္ေပ်ာက္ႏိုင္တဲ့ သေဘာတရားတစ္ခုရွိတယ္။ အဲဒီ သေဘာတရားကို ဟိႏၵဴ၀ါဒက “အတၱ” လုိ႕ေခၚၿပီး ေနာက္ဆံုးမွာ “မဟာျဗမၼာႀကီး” နဲ႕ သြားေရာက္ပူးေပါင္းတယ္လို႕ အယူရွိတယ္။ ခရစ္ယာန္ နဲ႕ အစၥလာမ္တို႕မွာ “Soul” ေခၚတဲ့ ၀ိဉာဥ္ ဟာ ဘုရားသခင္ေရွ႕ေမွာက္ကို ေနာက္ဆံုးမွာ ျပန္လည္ေရာက္ရွိတယ္ လို႕ယူဆ ၾကတယ္။
ဗုဒၶဘာသာမွာေတာ့ “အတၱ” ဆိုတဲ့ အယူေရာ၊ “Soul” ေခၚတဲ့ ၀ိဉာဥ္အယူေရာပါ လက္မခံပါဘူး။ ဒီယူဆခ်က္ဟာ ဗုဒၶဘာသာကို အျခားေသာ အယူ၀ါဒမ်ားႏွင့္ သိသိသာသာႀကီး ကြဲျပားေစတဲ့ အယူ၀ါဒျဖစ္တယ္။ ဗုဒၶ၀ါဒဟာ “အတၱ” ကို လက္မခံတဲ့ “အနတၱ” ၀ါဒျဖစ္တယ္။ ဗုဒၶအယူ၀ါဒဟာ ေရွးအတိတ္ဘ၀ေပါင္းမ်ားစြာ ရွိခဲ့တယ္ ဆိုတဲ့ အယူအဆကို လက္ခံေပမယ့္ တစ္ဘ၀ၿပီး တစ္ဘ၀ ကူးေျပာင္းသြားလာေနတဲ့ ၀ိဉာဥ္ (ေခၚ) အတၱ ေကာင္ မရွိပါဘူး။
မိ႐ိုးဖလာ ဗုဒၶဘာသာေတြမွာေတာင္ ဒီလို ၀ိဉာဥ္ ရွိတယ္လို႕ မွားယြင္းယူဆေနၾကပါတယ္။ Soul , Ghost လို႕ေခၚတဲ့ လူေသၿပီးရင္ ကိုယ္ခႏၶာထဲက ထြက္သြားတဲ့ အရာတစ္ခုလို႕ ရွိတယ္လို႕  ယူဆတာဟာ ဗုဒၶအယူ၀ါဒ မဟုတ္ပါဘူး။ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား သတိျပဳၾကပါ။
ညီငယ္ညီမငယ္မ်ားတို႕။ Ghost ဟာ လူေသၿပီးတာနဲ႕ ခ်က္ျခင္းျဖစ္လာတဲ့ “ဒုတိယ” ဘ၀တစ္ခုသာျဖစ္တယ္။ ဗုဒၶဘာသာမွာ “ၿပိတၱာ” လို႕ေခၚတဲ့ ဘံုဘ၀မ်ဳိးျဖစ္တယ္။ ဒီဘက္က လူတစ္ဦးကြယ္လြန္ၿပီး “စုတိ” စိတ္ၿပီးတာနဲ႕ ဟုိဘက္မွာ “ပဋိသေႏၶ” စိတ္ ခ်က္ျခင္း(အျခားမရွိေအာင္) ျဖစ္တာမို႕ ၿပိတၱာေကာင္ အျဖစ္ “ဘြား” ကနဲျဖစ္လာတာကို “၀ိဉာဥ္” လို႕ ယူဆေနၾကတာျဖစ္တယ္။ ဘ၀ကူးေျပာင္းတာ ျမန္လြန္းလို႕ အဲဒီၿပိတၱာေကာင္ဟာ သူ႕ကိုယ္သူ ယခင္ဘ၀က ပုဂၢိဳလ္လို႕ မွားယြင္းယူဆေနမိတတ္တယ္။ ေနာက္ အခ်ိန္ၾကာလာမွသာ သူဟာ ဘ၀သစ္တစ္ခုကို ေရာက္ရွိလာတာျဖစ္တယ္ဆိုတာကို နားလည္လာျခင္းမ်ဳိး ျဖစ္ပါတယ္။
ဗုဒၶဘာသာမွာ “ေနာက္ဘ၀” ဆိုတာ ရွိတယ္။ အဲဒီ ေနာက္ဘ၀ဆိုတာဟာ “ယခုပစၥဳပၸန္ဘ၀” နဲ႕ “ယခုဘ၀မတိုင္မွီ ဘ၀ေပါင္း မ်ားစြာက”  ျပဳခဲ့တဲ့ “ေကာင္းမႈကံ/မေကာင္းမႈကံ” ေတြကို  စံစား/ခံစားဖို႕အတြက္  ေပၚေပါက္လာရတဲ့ “အက်ဳိးရလဒ္” တစ္ခုသာျဖစ္တယ္။ ဒီလို ဘ၀တစ္ခုနဲ႕ တစ္ခု အဆက္ျပတ္မသြားေအာင္ ဆက္စပ္ေပးေနတဲ႕အရာကေတာ့ အထက္ကေျပာခဲ့တဲ့ “တဏွာ” ဘဲျဖစ္တယ္ ။ ဒီလို ဘ၀တစ္ခုနဲ႕ တစ္ခုကူးေျပာင္းေနရတာဟာ “အေၾကာင္းတရား၊ အက်ဳိးတရား” ဆက္စပ္မႈ နိယာမ သာလွ်င္ျဖစ္ၿပီး ဒီျဖစ္စဥ္ထဲမွာ “အတၱ” ေခၚ “၀ိဉာဥ္” ေကာင္ လံုး၀မပါပါဘူး။
ဒီဘက္ဘ၀ေတြက လုပ္လိုက္တဲ႕ ကုသိုလ္ အကုသိုလ္ကံေတြကို ခံစားစံစားဖို႕အတြက္ ေရွ႕ဘ၀မွာ သူနဲ႕သင့္ေလွ်ာ္တဲ့ “႐ုပ္၊ နာမ္၊ ခႏၶာ” ေပၚေပါက္လာရျခင္းျဖစ္တယ္။ အမည္နာမ တပ္မယ္ဆိုရင္ေတာ့ “လူ၊ နတ္၊ တိရိစၧာန္၊ ၿပိတၱာ၊ ငရဲေကာင္ . .” စသည္ျဖင့္ အမည္ပညတ္ တပ္လို႕ရေပမယ့္ စင္စစ္ေတာ့ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ဳိးတရားျဖစ္ထြန္းေနရတဲ့ “သံကြင္းဆက္လို”  အစဥ္အဆက္ တန္းေနတဲ့ ကြင္းဆက္ ေတြသာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါကိုဘဲ ဗုဒၶဘာသာမွာ “သံသရာ” လို႕ ေခၚေ၀ၚေနၾကပါတယ္။
ဒီဘ၀ပုဂၢဳိလ္ နဲ႕ ေနာက္ဘ၀က ပုဂၢိဳဟ္တို႕ဟာ တစ္ဦးတည္း မဟုတ္သလို အျခားလူလည္း မဟုတ္ပါဘူး။ ဥပမာ ျပရရင္ ရန္ကုန္ ကေန မႏၲေလးကို  စာတိုက္ကေန ေငြလႊဲလိုက္တဲ့အခါ ဟိုဘက္မွာ ထုတ္ယူရမယ့္ေငြဟာ ရန္ကုန္စာတိုက္က ေငြစကၠဴေတြ မဟုတ္ပါဘူး။ အေရအတြက္ ပမာဏျခင္းတူတယ္။ ဒါေပမယ့္ ရန္ကုန္ေငြစကၠဴေတြ မႏၲေလးကို ေရာက္သြားတာမဟုတ္ပါဘူး။ ဟိုဘက္ကလူကေတာ့ မႏၲေလးစာတိုက္မွာ ရွိတဲ႕ေငြစကၠဴေတြဘဲ ထုတ္ယူသြားရမွာပါ။ ဒါေပမယ့္ အဲဒီေငြဟာ အျခားလား . . ဆိုေတာ့လည္း မဟုတ္ပါဘူး။ ဒီဘက္က လႊဲလိုက္တဲ႕ “အေၾကာင္းတရား” ေၾကာင့္ ဟိုဘက္မွာ ထုတ္လို႕ရတာမဟုတ္လား။ ဘ၀ကူးတယ္၊ ဘ၀ဆက္တယ္ဆိုတာလည္း ဒီလိုပါဘဲ။ ဒါမွ ဗုဒၶအယူ၀ါဒ စစ္စစ္ျဖစ္ပါတယ္ ။
(၅) အျခားေသာ အယူ၀ါဒေတြနဲ႕ ဗုဒၶအယူတို႕ၾကားမွာ သိသိသာသာျခားနားေစတဲ့ ေနာက္ဆံုးအရာကေတာ့ “အႏၲိမ” ပန္းတိုင္ ဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဟိႏၵဴအယူ၀ါဒရဲ႕ အႏၲိမပန္းတိုင္ဟာ “မဟာျဗမၼာ” ျဖစ္တယ္။ မဟာျဗမၼာႀကီးနဲ႕ ပူးေပါင္းသြားဖို႕ရာ အဓိက ပန္းတိုင္ ျဖစ္တယ္။ ခရစ္ယာန္ နဲ႕ အစၥလာမ္၀ါဒေတြရဲ႕ ပန္းတိုင္ဟာ “ဘုရားသခင္ရဲ႕ ေကာင္းကင္ဘံု” ျဖစ္တယ္။ ထာ၀ရ ဘုရား၊ အလာဟ္ရွင္တို႕ရဲ႕ စည္းမ်ဥ္းဥေပဒေတြကို လိုက္နာၿပီး “ယံုၾကည္ျခင္း” အားျဖင့္ “ေကာင္းကင္ဘုံ” ကို ေရာက္ႏိုင္တယ္လို႕ ယံုၾကည္ၾကတယ္။
ဗုဒၶဘာသာရဲ႕ “အႏၲိမ” ပန္းတိုင္ဟာ “နိဗၺာန္” ျဖစ္တယ္။ “နိဗၺာန္” ဟာ ဘံုဌာနတစ္ခုမဟုတ္ဘူး။ ေနရာဌာနတစ္ခုမဟုတ္ဘူး။ Paradise လို႕ေခၚတဲ့  ေကာင္းကင္ဘံုလို ေနရာဌာနေတြနဲ႕ မႏိႈင္းယွဥ္အပ္ဘူး။ “နိဗၺာန္” ဟာ အတိတ္၊ ပစၥဳပၸန္၊ အနာဂါတ္ ေတြ မရွိဘူး။ အခ်ိန္မရွိဘူး။ ေနရာမရွိဘူး။ “သႏၲိသုခ” လို႕ေခၚတဲ႕ အႏိႈင္းမဲ့ သုခသာလွ်င္ ရွိတယ္။ ဘ၀ေပါင္းမ်ားစြာက ဆက္ၿပီးရင္း ဆက္လာခဲ့တဲ့ “ဒုကၡ” ကြင္းဆက္ႀကီး ျပတ္ေတာက္ သြားျခင္းျဖစ္တယ္။ ဘ၀ဆိုတာ မရွိေတာ့ဘူး။ ဆင္းရဲအေပါင္းခ်ဳပ္ၿငိမ္းရာ ျဖစ္တယ္။ နိဗၺာန္ကို ဘာမွ မရွိဘူးဆိုရင္ ဗုဒၶအယူမဟုတ္ေတာ့ပါ ။ နိဗၺာန္ဆိုတာ “အတၳိ” ဧကန္ရွိတဲ့ တရားျဖစ္တယ္။ နိဗၺာန္မွာ မရွိတာကေတာ့ “ဆင္းရဲဒုကၡ” သာလွ်င္ျဖစ္တယ္။ နိဗၺာန္ခ်မ္းသာကို သာမန္ မ်က္ေစ႕၊ နား၊ ႏွာေခါင္း၊ လွ်ာ၊ ကိုယ္၊ စိတ္ တို႕ျဖင့္ မသိႏိုင္ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ကိုယ္သိတဲ့ အသိနဲ႕ ယွဥ္ၿပီး နိဗၺာန္ခ်မ္းသာကို နားလည္ သေဘာမေပါက္ႏိုင္ၾကတာ ျဖစ္တယ္။
နိဗၺာန္ကို ယံုၾကည္မႈသက္သက္ျဖင့္ မရႏိုင္။ လက္ေတြ႕ကိုယ္တိုင္ က်င့္ႀကံအားထုတ္ျခင္းျဖင့္သာ ရႏိုင္တယ္။ ဗုဒၶဘုရားရွင္တို႕ မည္သည္လည္း နိဗၺာန္ကို မည္သူတစ္ဦးတစ္ေယာက္ကိုမွ လက္တြဲၿပီး ေခၚမသြားႏိုင္ပါ။ က်င့္ႀကံရမည့္ နည္းလမ္းကိုသာ ညႊန္ျပ ႏိုင္တယ္။ ဒီလုိက်င့္ႀကံတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ဟာ နိဗၺာန္ခ်မ္းသာကို လက္ေတြ႕ဒီဘ၀မွာဘဲ ခံစားသိရွိႏိုင္တယ္။ ေနာက္ဘ၀ကို ကူးစရာ မလိုပါ။ “မဂၢင္” လို႕ေခၚတဲ့ အက်င့္အႀကံႏွင့္ နိဗၺာန္ကုိ ပထမတစ္ႀကိမ္ မ်က္ေမွာက္ျပဳဘူးသူဟာ ေနာက္ထပ္ ဒီဘ၀မွာတြင္ နိဗၺာန္ အရသာကို ထပ္မံခံစားႏိုင္တယ္။ (၄)ႀကိမ္တိတိ မ်က္ေမွာက္ျပဳၿပီးရင္ေတာ့ ဒီဘ၀မွာတြင္ နိဗၺာန္ကို အလိုရွိတဲ့အခ်ိန္မွာ အလိုရွိ သလို ခံစားႏိုင္တယ္ ။ ေနာက္ဘ၀ေရာက္မွ ခံစားရမွာမ်ဳိးမဟုတ္ဘူး။ အဲဒီလို (၄)ၾကိမ္တိတိ နိဗၺာန္ကို မ်က္ေမွာက္ျပဳ(ခံစား)ၿပီး တဲ႕ ပုဂၢိဳလ္ဟာ  ဒီဘ၀ ခႏၶာကိုယ္ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းသြားရင္ ထာ၀ရနိဗၺာန္ (အႏုပါဒိေသသ နိဗၺာန္)ကို ခံစားရေတာ့မွာျဖစ္တယ္။
.